دیابت چیست؟
دیابت بعلت بالا بودن مداوم قند خون ایجاد می گردد.افزایش قند خون دو علت دارد:لوزالمعده توانایی تولید انسولین را ندارد یا لوزالمعده قادر نیست به میزان کافی انسولین ترشح نماید و یا سلولهای بدن نمی توانند قند خون را به خوبی مصرف کنند.
همه افراد دارای مقداری قند( گلوکز) در خون خود هستند که میزان آن بطور طبیعی در حالت ناشتا بین 70تا110 میلی گرم درهر100 سی سی خون می باشد. اگر میزان قند خون ناشتا حداقل در دو آزمایش بیش از126 میلی گرم درهر100 سی سی خون باشد تشخیص دیابت مطرح می شود. در بدن خود دارای غده ای بنام لوزالمعده(پانکراس) وجود دارد که مسئول ساخت وترشح هورمون انسولین برای مصرف درست قند(گلوکز) توسط سلولهای بدن است .
دیابت نوع 1:
در دیابت نوع 1 غده پانکراس توانایی تولید انسولین را ندارد و این ماده باید حداقل روزی یکبار از طریق تزریق واردبدن گردد.به این حالت دیابت وابسته به انسولین نیز گفته می شودوبیشتر در کودکان ونوجوانان دیده می شود.
درمان دیابت وابسته به انسولین:نوع 1
هدف از درمان این است که قند خون را تا حدامکان به میزان طبیعی (100 -70 میلی گرم در دسی لیتر) نزدیک کنیم، به این ترتیب پیشرفت عوارض درازمدت دیابت که نتیجه آسیب رسیدن به بعضی از اعضای بدن است،کند یا متوقف می شود وشخص می تواند به زندگی عادی وطبیعی خود ادامه دهد. برای اینکه قند خون به میزان طبیعی برسد و در همان محدوده باقی بماند،لازم است که انسولین مورد نیاز بدن،روزانه از طریق تزریق تامین شود،بخاطر داشته باشید که انسولین قند را از خون به سلولهای بدن منتقل می کند،بنابراین کنترل دیابت در واقع عبارت از ایجادتعادل بین غذا،فعالیت بدنی،انسولین ومقدار قند موجود در خون است.در افراد غیر دیابتی این تعادل خود بخود برقرار می شود ولی در دیابتی ها این نظام خود کار،مختل می گردد و فرد باید شخصا این تعادل را بر قرار سازد.
وقتی لوزالمعده قدرت تولید وترشح انسولین را از دست بدهد، فرد برای کنترل قند خون خود نیازمند تزریق انسولین خواهد بود. معمولاانسولین باید دو بار(یا بیشتر)در طول روز تزریق شود. تعداد دفعات تزریق،بیانگر شدت بیماری نیست. افراد با یکدیگر متفاوت بوده، لازم است که هر فرد از بهترین روش تزریق انسولین استفاده کند، مثلادر بسیاری از افراد چهار بار تزریق به مقدار کم بهتر از دو بار تزریق در مقادیر زیاد ،قند خون را کنترل می کند. پزشکان گروه دیابت بهترین روش را برای شما تعیین می نمایند.
دیابت نوع2:
در افراد مبتلا به دیابت نوع2 لوزالمعده هنوز قادر به تولید انسولین می باشد اما ممکن است میزان آن کافی یا مناسب نباشد. و سلولهای بدن به انسولین موجود در خون پاسخ مناسب نمی دهند. دیابت نوع 2 شایعترین شکل بیماری قند است.افراد مبتلا به دیابت نوع2 ? اغلب با رعایت رژیم غذایی و ورزش درمان می شوند.
گاهی اوقات برای پایین آوردن و رساندن قند خون به میزان طبیعی میتوان از قرص های خوراکی پایین آورنده قند خون و یا انسولین هماستفاده نمود.درصد بالایی از مبتلایان به دیابت نوع2اضافه وزن دارند.
علامتهای دیابت:
- تشنگی بیش از حد
- افزایش تعداد دفعات ادرار(تکرر ادرار)
- کاهش وزن
- خستگی واحساس از دست رفتن انرژی
- تاری دید
- خشکی وخارش پوست
- عفونتهای عود کننده مانندبرفک?عفونتهای دستگاه ادراری وعفونتهای پوستی
- از بین رفتن حس بخشهای انتهایی اندامها یا احساس گزگز ومورمور در آنها
درچه افرادی احتمال ابتلا به دیابت نوع 2 بیشتراست؟
- وجود سابقه خانوادگی دیابت
- وزن بالا
- سن بالای40 سال
- سابقه دیابت در دوران بارداری سابقه تولد نوزاد با وزن بالا
- مصرف داروهایی که سبب بروز دیابت می شوندمانند کورتن ها
- فشارخون بالا
- سابقه حمله قلبی یا سکته مغزی
اگر شما یک یا چند مورد از موارد بالا را دارا هستید برای معاینه و بررسی بیشتر به پزشک مراجعه نمایید.
درمان دیابت نوع 2
کنترل دیابت نوع2 به عوامل زیر بستگی دارد:
- برنامه غذایی مناسب
- ورزش منظم
- کاهش وزن(درصورت وجود اضافه وزن)
اگر در طی سه ماه توسط روشهای فوق ?قند خون به حد طبیعی نرسد?درمان با قرص های خوراکی پایین آورنده قندخون لازم می شود.
برنامه غذایی صحیح کدام است؟
غذاهای مبتلایان به دیابت باید ویژگیهای زیر راداشته باشند.
ورزش
انجام فعالیتهای ورزشی منظم نقشی اساسی در کنترل وبهبود دیابت دارد.ورزش حساسیت بدن نسبت به انسولین را افزایش می دهد درنتیجه غلظت قندخون کاهش می یابد.
قدم زدن برای شر وع فعالیت بدنی ورزش مناسبی است به ویژه اگر به صورت قدم زدن سریع باشد. برای اینکه ورزش بیشترین اثر را روی بدن شما داشته باشد، باید حداقل 3تا 4 بار در هفته و هر بار 30 دقیقه یابیشتر ورزش کنید. بهترین زمان برای ورزش 1تا 3 ساعت بعد از غذا است. مدت وشدت برنامه ورزشی خود را به تدریج افزایش دهید تا بتوانید آنرا با غلظت قند خون خود تنظیم نمایید. به میزان کافی آب بنوشید. پس از ورزش پاهای خود را از نظر تاول یا قرمزشدگی به دقت معاینه کنید ودر صورت وجود نشانه های فوق با پزشکتان تماس بگیرید.
داروها
اگر میزان قندخون بالاتر از حد طبیعی باشد(هیپرگلیسمی) علاوه بر توجه به بر نامه غذایی صحیح وبرنامه ورزشی منظم باید برای کنترل قند خون طبق تجویز پزشک قرص یا انسولین مصرف کنید. فراموش نکنید که استفاده از دارو جایگزین دو روش قبلی کنترل دیابت نوع2 نمی شود بلکه در کنارآنها قرارمی گیرد. پزشک شما موثرترین نوع درمان را برای شما تجویز می کند اما مسئله مهم این است که درباره هر دارویی که طبق نسخه پزشک مصرف می کنید?اطلاعات زیر را کسب نمایید:
- نام داروی مصرفی
- زمان و چگونگی مصرف دارو و زمان اوج تا?ثیر آن
- عملکرد دارو دربدن
- آثار جانبی مصرف دارو
در مورد سوالات بالا با پزشک یا پرستار گروه دیابت مرکز درمانی مشورت کنید.
کاهش قند خون (هیپو گلیسمی)
اگر لازم باشدبرای کنترل قند خون خود طبق تجویز پزشک قرص یا انسولین مصرف کنید ممکن است دچار کاهش قند خون شوید.کاهش قند خون زمانی رخ می دهد که غلظت گلوکز خون به میزان قابل توجهی کمتر از حد طبیعی(60 میلی گرم در دسی لیتریا کمتر). شما باید یاد بگیرید که علل ایجاد کاهش قند خون چیست وچگونه می توانید از آنها پرهیز کنید.
علائم کاهش قندخون:
- احساس مورمور شدن در زبان و لبها
- تاری دید
- رنگ پریدگی وتعریق پوست
- تپش قلب
- سردرد
- گیجی
- لرزش دستها
- ضعف و لرزش زانوها
- گاهی اوقات احساس منگی، اضطراب وتحریک پذیری
درمان کاهش قند خون:
- 3تا4 حبه قند درنصف لیوان آب حل کرده میل نمایید.
- یک قاشق غذا خوری عسل یا شکر
- نصف لیوان آب میوه
اگر احساس بهبود نکردید 5 دقیقه بعد مراحل قبل راتکرار کنید.سپس در صورت عدم تا?ثیر 10 دقیقه بعد مواد زیر را مصرف نمایید:
- یک وعده غذای کامل یا میان وعده مانند یک کف دست نان با پنیر یا یک لیوان شیر یا دو عدد بیسکویت وپنیر به دوستان وخانواده خود نیز شیوه درمان کاهش قند خون را بیاموزید.
عوارض ناشی از دیابت:
بالا بودن مداوم قند خون می تواند باعث اسیب برخی اعضای بدن شود البته با مطالعات متعدد ثابت شده است که کنترل دقیق قندخون می تواند از پیدایش یا پیشرفت این عوارض جلوگیری نماید. اعضایی که ممکن است بر اثر دیابت آسیب ببیند عبارتنداز:
چشم
قند خون بالا سبب پیدایش آسیب در شبکیه چشم ها می گردد.اگر آسیب شبکیه چشم به سرعت درمان نشود باعث کاهش قدرت دید و حتی نابینایی می گردد.حتماً باید حداقل سالی یک بار برای معاینه دقیق چشم هایتان به چشم پزشک مراجعه کنید تا در صورت لزوم با در مان به موقع آسیبهای شبکیه،از نابینایی پیشگیری شود.
کلیه
کلیه عضو حساسی است که در برابر بیماری دیابت بسیار آسیب پذیراست .امروزه بیماری کلیوی ناشی از دیابت از شایعترین علل نیاز به انجام دیالیز در ایران است.شما باید با مراجعه به مراکزدرمانی فشارخون وکارکرد کلیه هایتان رابه طور منظم بررسی نمایید. فشارخون بالاباعث تسریع در سرعت تخریب کلیه ها می شود.آزمایش ادرار نیز یکی از شیوه های آسان ولی مهم در ارزیابی کارکرد کلیه هاست.
قلب
در مبتلایان به دیابت به دلیل وجود اختلال در سوخت وسازقندها وچربیها احتمال آسیب رگهای تغذیه کننده عضله قلب و سرعت پیشرفت این آسیبها
ممکن است بیش از دیگر افراد جامعه باشد.آسیب رگهای فوق موجب قطع خونرسانی به عضله قلب وپیدایش دردهای سینه و درموارد شدیدتر سکته های قلبی ومغزی می شود.با رعایت نکات زیرمی توان ازایجاد این آسیبها پیشگیری کرد:
- ترک سیگار(در جلوگیری از پیشرفت عوارض قلبی وعروقی بسیار مهم است)
- کاهش وزن(در صورت اضافه وزن)
- کاهش میزان چربی رژیم غذایی(به ویژه چربیهای اشباع شده)
- انجام ورزش های منظم
- نگه داشتن فشارخون درمحدوده طبیعی
پاها
آسیب رگهای خونی براثر بیماری دیابت باعث کاهش جریان خون در پاها می گردد.همچنین سبب آسیب اعصاب حسی پاها می شود در نتیجه حساسیت پاهای شما نسبت به محرکهای دردناک یا گرما وسرما به تدریج کاهش می یابد.این دو گونه آسیب(رگها واعصاب) پاهای شما را مستعد زخمهایی می کند که ممکن است در مراحل ابتدایی متوجه وجود آنها نشوید.
اصول مراقبت از پاها عبارتنداز:
- هرروز پاهایتان را از نظر ترک های پوستی ، عفونت،تغییررنگ و تاول بررسی نمایید.
- شستشوی روزانه وسپس خشک کردن پاها به ویژه لای انگشتان را فراموش نکنید.
- ناخن ها را کوتاه نگه دارید وسعی کنید به صورت عرضی (عمودبرراستای انگشتان) ناخن را کوتاه کنید.
- ناخن ها را خیلی از ته کوتاه نکنید زیرا ممکن است سبب خراشیدگی یا زخم شود.
- ناخن های فرورفته در گوشت را دستکاری نکنید.
- برای پوست های خشک از کرم های مرطوب کننده استفاده نمایید.
- از پوشیدن کفش ها و جوراب های تنگ و ناراحت جداً خوداری کنید.
- هنگام پوشیدن کفش های نو بیشتر مراقب پاهای خود باشید.
- هرگز حتی در جا های سر بسته پا برهنه راه نروید.
- در زمستان از نزدیک کردن بیش از حد پاها به بخاری،آتش یا کرسی خوداری نمایید.
- از قرار دادن کیسه آب جوش روی پاهای خود بپرهیزید.
- از چسب های میخچه برای برداشتن میخچه ها استفاده نکنید.
در صورت وجود هر ضایعه? مشکوک در پاها فوراًبه پزشک مراجعه نمایید.
برخی عوارض دیگر آسیب اعصاب محیطی عبارتنداز:
درد و احساس سوزن سوزن شدن در پاها ، اسهال، اختلال در کنترل ادرار و از دست دادن کارکرد طبیعی جنسی در مردان. درصورت پیدایش این علامتها به پزشک خود اطلاع دهید.
نکته:
افراد دیابتی بیمار نیستند،آنها دارای شرایطی هستند که به تدابیر ویژه نیاز دارند,مبتلایان به دیابت می توانند یک زندگی فعال و با نشاط داشته باشند.
مراقبت درست از دیایت می تواند خطر آسیبب به اندام های بدن رانیز کاهش دهد.
تهیه و تنظیم: زهرا عرفانیان (کارشناس پرستاری آموزش دیابت)
مرکز تحقیقات غدد ومتابولیسم بیمارستان قائم ،دانشگاه علوم پزشکی مشهد
