نفاق یا دورویی یا دوزبانی در اصل به معنای مخالفت ظاهر با باطن است.[1] مُنافِق[2] یا دورو یا دوچهره کسی است که در آشکار دعوی مسلمانی و ایمان کند و در نهان کفر ورزد. کسی که به زبان اظهار ایمان کند و کفر را در قلب خود نهان دارد.[3] نفق در لغت به معنی «راه زیرزمینی» است و منافق را به جهت داشتن راه‌های مخفیانه به این نام می‌نامند.[4]
در اسلام نفاق مساله‌ای مقول به تشکیک است که نازل‌ترین درجات آن همواره با ایمان ضعیف است و می‌توان آنرا نفاق اخلاقی نامید و درجات بالای آن هم کفر و شرک است که می‌توان آنرا نفاق اعتقادی نامید.[5]
پیامبر اسلام گفته است: «سه خصلت از علامت‌های منافق است اول هنگامی که خبری را می‌گوید دروغ می‌گوید دوم آنگاه که به او اطمینان شود خیانت می‌کند سوم وقتی وعده‌ای می‌دهد تخلف می‌کند.»
در آیات قران و روایات شیعی نشانه‌هایی برای منافقان ذکر شده که در یک جمع‌بندی می‌توان دو نوع نفاق را در نظر گرفت:
- نفاق اخلاقی که نشانه‌های آن در احادیث دروغگویی، خلف وعده و خیانت در امانت شمرده شده
- نفاق سیاسی که نتیجه و رشد یافته نفاق اخلاقی است
نفاق اخلاقی خود فرد و برخی اطرافیان را گرفتار انحراف می‌کند. اما نفاق سیاسی که در آیات قرآن مکرر از آن یاد شده بخش زیادی از جامعه را دچار انحراف می‌کند.
از دیدگاه قرآن، نه تنها جایگاه افراد نفاق پیشه‌ای که از کار خود دست برندارند و توبه نکنند دوزخ است، بلکه در بدترین جای آن گرفتار خواهند آمد.[5]
بر خلاف تاکیدات بسیاری که در اسلام روی مساله نفاق شده‌است، در کتب ادیان دیگر یا اسمی از منافقان نیست یا اگر هست بسیار کم است.[5]
