حجامت از دیر باز تا به امروز

.

حجامت نام یک روش درمانى است که براساس قدیمى ترین سند موجود از 3300 سال قبل از میلاد مسیح در مقدونیه انجام مى شده است و بعدها از مقدونیه به یونان باستان رخنه کرده و در آن زمان  شاخص پزشک بودن، حجامت کردن و داشتن ابزار آن بوده است
برخى ذکر کرده اند که اصول طب سوزنى و حجامت از آنجا گرفته شد که در عصر ماقبل تاریخ متفکران متوجه شدند که وقتى سربازى در میدان جنگ مورد اصابت سنگ، چاقو یا شمشیر قرار گرفته و زخمى برمى دارد، به علت همین زخم، بسیارى از بیمارى هاى قبلى او بهبود مى یابد. این کشف بزرگ به آنان آموخت که با فرو بردن سوزن و تیغ زدن مى توان برخى از امراض را شفا بخشید و به همین علت 2600 سال قبل از میلاد مسیح، سوزن هاى فلزى در چین و شاخ هاى حجامت در ایران وارد اصول درمان گردیده و طب سوزنى و حجامت رواج پیدا کرد. چینى ها در بدن 600 نقطه اسرارآمیز پیدا کرده بودند و اطباى سنتى ایران نیز نقاط متعددى از نقاط بدن را براى حجامت پیدا کرده و هر ناحیه را براى معالجه یک مرض بخصوص حجامت مى کردند. اوراق پاپیروس که از عصر باستان به دست آمده نیز نشان مى دهد که حدود 2200 سال قبل از میلاد مسیح، حجامت امرى رایج بوده است. همچنین در کتاب آیورودا (طب سنتى هند) که مربوط به بیش از 1500 سال قبل از میلاد مسیح است، در مورد حجامت و اثرات درمانى آن بحث شده است. و اما بقراط که حدود 400 سال قبل از میلاد مسیح زندگى مى کرده است، با روش هاى مختلف حجامت کاملاً آشنا بوده و در آثار خود به موارد استفاده و منع استفاده آن اشاره کرده است. جالینوس نیز 120 سال بعد از میلاد مسیح مطالب متنوعى در مورد حجامت در آثار خود بیان کرده است. بنابراین حجامت در جهان سابقه اى دیرینه دارد.این در مورد جایگاه و تاریخچه حجامت در جهان. اما در ایران نیز حجامت جایگاهى ویژه در فرهنگ مردم داشته و به عنوان سنتى مؤکد جزو اعتقادات مردم بوده است. بزرگسالان خود حجامت کرده و در بهاران کودکان خود را ملزم به انجام حجامت مى کرده اند. مردم براساس توصیه رسول خدا صلى الله علیه و آله که فرمود: «بهترین عید، عید حجامت است» عید خون گرفته، روز مشخصى از سال را براى این کار تعیین مى کردند.
ابوعلى سینا در کتاب قانون، حجامت را از ارکان درمان محسوب کرده و تقریباً براى درمان تمام بیمارى ها حجامت و بادکش (Cupping) را تجویز کرده است. وى مى گوید: «اگر حجامت بین دو کتف انجام گیرد، فوائدى به این شرح را دربردارد: گرانبارى دو ابرو و سنگینى پلک ها را از بین مى برد و گرمى چشم را رفع مى کند، چرک کنار چشم را از میان برمى دارد و بوى بد دهان را مى زداید. اگر حجامت بر یکى از دو رگ پشت گردن انجام شود، در زدودن حالت لرزه در سر و براى رخسار، گوش ها و چشم ها، گلو و بینى فوائدى دربردارد. حجامت بر ساق پا خون را تصفیه مى کند و اگر خون حیض بند شده باشد (آمنوره) آن را باز مى کند. حجامت در زیر زنخ (چانه) براى دندان ها، رخسار و گلو مفید است و دماغ و آرواره ها را تصفیه مى کند. حجامت ناحیه کمر، براى رفع دمل ها و جوش هاى ران سودمند است و براى نقرس، بواسیر، پاغر (ستبر شدن ساق پا)، بادهاى مثانه و رحم و خارش پشت فایده دارد. حجامت اگر در پایین زانو انجام شود، جهت دمل هاى بدخیم و زخم هاى مزمن در ساق و پا فایده دارد. حجامت بر قوزک پا براى حالات بند آوردن خون حیض، عرق النساء (سیاتالژى) و نقرس مفید است. زکریاى رازى حجامت را به عنوان روش درمان زکام و آلرژى معرفى کرده مى گوید: «اما کسانى که رنج آنان از این بیمارى افزون باشد، یعنى بدین گونه که سوراخ هاى بینى بسته شده و خارش داشته باشد و عطسه فراوان گردیده و آب از بینى فروریزد، باید از داروهایى که قبلاً معرفى کردم و نیز از راه رفتن و عرق کردن در حمام و حجامت از ناحیه پشت استفاده کنند».
حکیم جرجانى نیز در کتاب ذخیره خوارزمشاهى که اولین و مهم ترین کتاب طب سنتى به زبان فارسى است، فصل مشخصى را به حجامت اختصاص داده پیرامون قواعد و زمان مناسب آن سخن مى گوید. به خاطر همین تأکید پیامبر اکرم و ائمه معصوم علیهم السلام بر انجام حجامت و استفاده فراگیر طبیبان صاحبنام سنتى از این شیوه درمانى، مردم ایران جایگاه ویژه اى براى آن قائل بودند به طورى که دکتر پولاک طبیب ناصرالدین شاه در کتاب خود با عنوان «ایران و ایرانیان» که در سال 1865 در آلمان منتشر شده است مى گوید: «بین دو استخوان کتف تقریباً همه ایرانیان شیارهایى به چشم مى خورد. در بدو امر خیال مى کردم اینها آثار ضربه هاى چوب باشد تا این که دیدم ضربه چوب را فقط بر کف پا مى زنند و از این لحظه دیگر متوجه اثر حجامت شدم. جریان حجامت کردن در سراسر مشرق زمین یکسان است و همان است که در مصر قدیم رایج بوده است. به خصوص اغلب حجامت را در مورد کودکان به کار مى برند». لازم به ذکر است که تحقیقات اخیر نشان داده است که حجامت موجب تقویت سیستم ایمنى مى شود و این مسأله بخصوص در مورد کودکان که مستعد ابتلا به انواع امراض عفونى هستند حائز اهمیت است. زکریاى رازى نیز در کتاب خود با عنوان جدرى و حصبه توصیه مى کند اطفال جهت پیشگیرى از ابتلا به آبله حجامت شوند که این خود نشان از اعتقاد اطباى سنتى بر نقش ایمنى زاى حجامت است.
تحقیقات جدید حجامت در آلمان:
یوهان آبل (johann Abele) پزشک آلمانى در کتاب خود با عنوان «حجامت شیوه درمان آزمون شده» که در سال 1997 چاپ شده در مورد حجامت مى گوید: «من اعتقاد راسخ دارم که نه تنها امروز بلکه براى همیشه، امر حجامت را در درمان بیمارى ها نباید نادیده گرفت. حجامت پدیده اى است که دخالت در خود تنظیم کردن کار و عملکرد بدن انسان دارد. امرى که هرگز با روش هاى دیگر نمى توان آن را جایگزین کرد... مطالعات ما نشان مى دهد که در آلمان مى توان 75 درصد بیمارى ها را با شیوه هاى درمان طبیعى از جمله حجامت مداوا کرد». وى در کتاب خود از بیمارانى نام مى برد که تنها با یک بار حجامت بیمارى چندین ساله شان بهبود یافته و مى افزاید: «جان کلام این است که چگونه مى توان شیوه درمانى که قادر است در کوتاه ترین زمان، بدون عوارض سوء جانبى و هزینه گران و وقتگیر باعث بهبود در یک مرحله شود را به این علت که متعلق به دوران قرون وسطى است نادیده گرفت و از کاربرد آن صرف نظر کرد؟» وى ضمن مقایسه حجامت با سایر روش هاى درمانى اظهار مى دارد: «پزشکى که با اثرات و کاربرد بادکش و حجامت در درمان بیمار ى هاى گوناگون آشناست، در برخورد با هر نوع بیمارى بدون تردید، ابتدا در اندیشه انجام حجامت است و بعد درمان هاى دیگر زیرا در عمل و در شرایط امروزى و با تعدد مراجعات ثابت شده که بادکش و حجامت آسان ترین و سریع ترین روش درمان است». یوهان آبل در کتاب خود به بررسى و تحقیق در مورد اثرات حجامت در مواضع مختلف بدن پرداخته است که در این قسمت به طور خلاصه به بیان برخى از نتایج تحقیقات وى مى پردازیم:
الف - حجامت در ناحیه سه گوشه شانه: از این ناحیه تمامى آسیب و التهابات ناحیه سر را مى توان معالجه نمود. همچنین حجامت در این نقطه موجب درمان التهاب حلق و عفونت لوزه مى شود. حجامت در این ناحیه براى درمان Epicondilitis و درد و تورم مفاصل کلاویکولار مؤثر است و موجب تسریع گردش خون در غده تیروئید مى شود... کسانى که دچار افسردگى بوده و خلق و خوى مساعدى ندارند را باید در این ناحیه تحت ماساژ و بادکش قرار داد. فردى که به مدت چهار هفته دچار Tonsilitis و اکستراسیستول بود و با توجه به مصرف قابل ملاحظه اى از آنتى بیوتیک ها مداوا نگردیده بود، یک روز بعد از حجامت در این ناحیه، به آرامش و بهبودى قلب خود دست یافت و یک هفته پس از آن، عفونت وى برطرف شد.
ب - ناحیه صفرا و کبد:
حجامت در این ناحیه عبور صفرا در مسیر خود را تسهیل مى کند و در مورد سندروم post cholecystectomy سریعاً موجب بهبودى مى شود که کمتر روش درمانى با حجامت از این نظر قابل مقایسه است. حجامت در این ناحیه همچنین اثرات درمانى بر آب مروارید و سینوزیت مزمن دارد.
ج - ناحیه ریه:
حجامت در این ناحیه موجب تسهیل گردش خون ریوى و آسان شدن عملکرد قلب شده و در مواردى مثل برونشیت، آسم و نیز عفونت ریه مؤثر است. کسانى که دچار عفونت هاى ریه هستند با حجامت مداوا مى شوند. تجربیات Bochmann-Hufeland حاکى از مؤثر بودن حجامت در مبتلایان به پنومونى با تب بالا است.
د - ناحیه کلیه و مثانه:
بعد از حجامت ناحیه صفرا مهم ترین نقطه براى پاکیزه کردن بدن از مایعات مضر، این ناحیه است. حجامت در این ناحیه انسداد در لوله هاى گلومرولار و استاز عروقى را برطرف مى سازد و در نتیجه بیمارى هاى کلیه و بسیارى از بیمارى هاى مرتبط با عملکرد کلیه ها درمان مى شوند. برخى دیگر از اثرات درمانى حجامت در این ناحیه عبارت است از: اکلامپسى، آسم و داغ شدن بدن هنگام یائسگى.
ه - ناحیه لگن خاصره کوچک و تخمدان ها:
برخى از اثرات حجامت در این ناحیه عبارتست از: تنظیم سیستم مثانه و کیسه صفرا، تقویت جریان خون در لگن کوچک و تقویت غدد جنسى، بهبود آرتروز کمر، باسن و زانو، درمان ناراحتى هاى دوران یائسگى، فشار خون بالا، دیسمنوره و آمنوره، بیمارى هاى پروستات، هموروئید و...
و - ناحیه کنترل فشار خون بالا:
حجامت در این نقطه براى رفع درد کمر و فشار خون بالا مطلوب است. معمولاً فشار خون بین 30-10 میلیمتر جیوه کاهش مى یابد و براى ماه ها بدون تغییر مى ماند لذا از میزان داروى مصرفى بیمار مى توان کاست. همچنین با انجام حجامت در این ناحیه معمولاً سرگیجه، وزوز گوش و مشاهده اجسام فنرى در جلو چشم رفع مى شوند. دکتر یوهان آبل در کتاب خود همچنین به بیان و توضیح موارد متعددى از بیماران که با حجامت درمان شده اند پرداخته که توضیح همه آنها در اینجا میسر نیست و علاقه مندان مى توانند به ترجمه این کتاب مراجعه کنند.