پایگاه خبری تحلیلی اعتدال - رئیس مجلس شورای اسلامی به مناسبت سالگرد شهادت استاد مطهری با شبکه اول سیما گفتگویی درخصوص افکار و اندیشه های ایشان انجام دادند.
* شما نه به عنوان رئیس مجلس بلکه به عنوان شاگرد استاد مطهری که از نزدیک با زوایای مختلف فکریایشان آشنا بودید، برای نسل جوان ما که از نظر سنی کمتر با شرایط زمانی حیات شهید مطهری مانوس بوده اند، چه تعریفی از ایشان دارید؟
البته شخصیت ایشان شخصیت ذوابعادی است که نمی شود به راحتی در موردش سخن گفت،اما من هروقت یاد ایشان می کنم این شعر به ذهنم خطور می کند که "حاصل عمرم سه سخن بیش نیست خام بودم، پخته شدم، سوختم".
شرح حال شهید مطهری این است یعنی یک فرد عالمی که دوران پرتحولی را سپری کرده و در زمینه های مختلف یک دغدغه هایی را پیگیری کرد و آن زمان که پخته شد از دست همه رفت.
*آیا مناسباتی که بین شما و شهید مطهری وجود دارد تاثیری در شناخت بهتر شما از ایشان دارد؟ به عبارتی شما شخصیت استاد را از دریچه ای می بینید که دیگران نمی توانند ببینند؟
نمی شوداین مساله را نفی کرد ولی الان 30-32 سال از شهادت ایشان گذشته و بالطبع از تاملات کاسته شده است و آنچه الان باقیمانده، آثار و اندیشه هایشان است که مورد ارزیابی قرار می گیرد و همچنین نقشی که در دوره های مختلف داشته اند.
شهید مطهری واقعا متفاوت زندگی کرد. ایشان همیشه دغدغه هایی داشتند که به دنبال جوابی برای آنها بودند چه در دورانی که در مشهد زندگی می کردند،یا قم که با اساتیدی روبرو شد که در باروری ذهنشان خیلی تاثیرگذار بود و یا در تهران با عده ای از روشنفکران آشنا شدند وسپس شروع به تدریس در دانشگاه تهران کردند.
باید به این نکته توجه داشت که ویژگی مهمی که در انسان های مشهور مورد غفلت قرار می گیرد پرداختن به خود است که این امر در مورد شهید مطهری صدق نمی کند. ایشان مرد سالکی بودند و شب زنده دار و اهل سیر و سلوک که تمام این مشخصات به استاد جذابیت هایی می دهد که نمی شود به سادگی آن را تعریف کرد. نکته دیگر اینکه ایشان اصلا از نظر رفتاری اهل تظاهر نبودند و سخن به حداقل می گفتند.
*افرادی که به درستی استاد مطهری را نمی شناسند ممکن است این سوال برایشان پیش بیاید ایشان که در عرصه های مختلف از فقه و اصول گرفته تا ادبیات و داستان، فلسفه و کلام و سیاست وارد شده اند و به هرکدام در جایگاه خودش عمیق پرداخته شده است آیا این مساله ممکن است ناشی از یک ذهن متشتت باشد؟ در دوران معاصر معتقدند انسان های عمیق کسانی هستند که وارد یک عرصه شوند و فقط بدان بپردازند؛ولی شهید مطهری عمیقا به همه این مباحث پرداخته که ناشی از تشتت فکری ایشان نیست بلکه بیانگر دغدغه فکریشان است؟ این دغدغه و این گمشده چیست؟
استاذ یک مبانی خیلی قوی در آثارشان رعایت کردند. مبانی ایشان در مسایل اسلامی پایه است و قرائت ایشان از مسایل اسلامی با همه وجوهش دقیق است. آنجایی که لازم است بحث فقهی دارد، در جای دیگر بحث فلسفی و در جایی هم تاریخی.
نکته دوم هم اینکه ایشان نمی خواستند در خلاء کتاب بنویسندو یا اظهار کنند که من این چیزها را می دانم بلکه به این دلیل بود که افکار مختلفی در زمان رضا شاه و محمد رضا پهلوی وارد ایران شد که همه ناشی از افکار غرب گرایانه و عوامانه و یک نوع گرایش های ناسیونالیستی اغواگر و ماتریالیستی و مارکسیستی بود و همه آنها
یک هدف را دنبال می کردند و آن ضربه زدن به تفکر اسلامی بود.هدف آنها این بود که تفکر اسلامی نباید ساحتش وارد زندگی اجتماعی افراد شود و دلشان می خواست یک نوع اسلام انزواگر و کاملا فردی را برجسته کنند.
مارکسیستها اصلا دشمنی داتی با تفکر دینی دارند و این مسئله هم در آثار خود مارکس و هم لنین و استالین قابل مشاهده است. بطور کلی این افکار مارکسیستی و ناسیونالیستی توانسته بود برخی از جوانان آن روز را به خود جلب کند، بلاخص افکار ناسیونالیستی که خیلی اغواگر بود و برای اینکه بتواند افراد بیشتری را جذب خود کند و با اسلام مبارزه کنند دروغ های تاریخی را برجسته می کردند که ایشان به اینگونه دروغ سازی ها در کتابهایشان اشاره کرده اند. مثلا اینکه آیا در زمانی که اسلام وارد ایران شد آیا واقعا کتاب سوزی انجام گرفت یا خیر؟
دغدغه دیگر ایشان این بود که من برای چه باید کتاب بنویسم و برای چه کسانی.. ایشان هدفشان بیشتر روی جوانان بود چون جوانان آینده را می سازند و باید با مسایل مختلف بیشتر آشنا شوند.
ادبیات نوشتاری استاد مطهری بگونه ای بود که یک جوان با معلومات عمومی به راحتی این کتاب ها را بخواند و بفهمد و درگیر نوع نگارش آن نشود. البته آثار فلسفی پیچیده برای متخصان هم دارد یا کتاب دیگرشان که در مورد نظام حقوقی زنان است به این منظور نوشته شد که در آن دوران هجوم زیادی به افکار اسلامی و نظام حقوقی که مربوط به زنان برده بودند.
*آیا این دغدغه های آقای مطهری و میراث ایشان برای نسل جوان امروز که هم نوع افکارشان تغییر کرده و هم درگیری های گذشته الان وجود ندارد، قابل استفاده است؟
بیش از 60-70 درصد آثار ایشان همین دغدغه ها را با سمت گیری برای جوانان و مقتضیات زمانه نوشته شده و برخی ازآثارشان هم تکنیکی و برا ی متخصصان است. مبانی کتابهای استاد بسیار قوی است و در نگارش آثار و سخنرانی هایشان وقت می گذاشتند، حتی برای یک سخنرانی معمولی 7-8 ساعت مطالعه می کردند تا وقت مستمعین هدر نرود، ضمن اینکه گرایشات به مادی گری و مخالفت با تفکر اسلامی امروز افزایش یافته است.
* آیا نسل جوان امروز ما توانسته است آن رابطه ای که باید با آثار شهید مطهری برقرار کنند یا خیر و اگر جواب شما منفی است لطفا علت این امر را بیان کنید؟
تا حدودی این انس وجود دارد ولی اگر بخواهیم بگوییم بطور کامل این ارتباط وجود دارد باید بگویم خیر اما .برای یک طبقه ای از دانش آموزان و دانشجویان این آثار کاملا آشناست و آنهم به سطح خواسته آنان مربوط است.
اینجا باید به یک نکته ای اشاره کنم که قابل تامل است، ایتکه در کل تعداد کنابخوان در کشور کم است و این یک مشکل است و در بین کتابخوان ها هم برای اینکه کسانی دنبال کتابهای فاضلانه بروند یک رشد فکری لازم دارد. خواندن این کتابها نیاز به دغدغه فکری دارد.البته الان کانون هایی در کل کشور برای معرفی آثار شهید مطهری به وجود آمده که افراد خیلی استقبال کردند.
شهید مطهری سخن زیبایی در مورد عبادت دارند و می گفتند که موقع نیایش باید وقت مناسب و آرامش و نشاط داشته باشید و در مورد آثار ایشان هم همینطور است و باید در شرایط متاسب این کتابها را مطالعه کرد.
*با چه ترتیبی باید کتابهای استاد مطهری را مطالعه کرد؟
ترتیب خاصی ندارد و به نیاز فرد مطالعه کننده بستگی دارد. مثلا یک نفر می خواهد در مورد حجاب بداند یا در مورد مسایل دینی و اسلامی و یا توحید و نبوت، ولی به آنچه که باید توجه داشته باشیم رعایت انصاف و اعتدال در آثار شهید مطهری است.
*هر نویسنده ای هرچقدر هم منصف باشد ولی تاحدودی عقاید شخصیش در بیان مطالب دخالت دارد، آیا شما فکر نمی کنید که شهید مطهری هم از این امر مستثنی نبوده و در نقدهایی که به دیگران می کردند عقاید و تمایلات شخصی خودشان دخالت دارد؟
نمی شود منکر این قضیه شد، چون انسان با همه شخصیت خودش در حال تتبع است اما آن هایی که تمایلات عقلی دارند نمی تواتتد خیلی تحت تاثیر تمایلات شخصیشان یاشتد مگر در انتخاب موضوعات.
در مورد آثار ایشان باید گفت که دو موضوع باعث ماندگاری آثارشان شده است: یکی پاسخگویی به پرسش های بنیادی و دوم متدولوژی ایشان.
*آیا می توان نقد کلانی را به آثار شهید مطهری از نظر روش ورود ایشان به مباحث فکری و همچنین مقتضیات زمان وارد کرد یا خیر؟
روش ایشان قابل نقد نیست، نقد می تواند به برخی از موضوعاتی باشد که ایشان بدان ورود کردند. شهید مطهری ظرف مدت 27-28 سال حدود 100 اثر از خودشان بر جای گذاشتند و وقتی به شهادت رسیدند در مورد نظام اقتصادی اسلامی داشتند کار می کردند که ما هنوز نتوانستیم به یک مبانی نظام اقتصادی اسلامی دست پیدا کنیم.
*با آنکه افرادی مانند شهید صدر آثاری در زمینه اقتصادی دارند که کارهای عمیقی هم صورت گرفته ولی این کتابها در فضایی نوشته شده که برای رسیدن به مرحله اجرا خیلی فاصله دارند و با آنکه شهید مطهری یک فرد اجرایی در عرصه کلان اقتصادی و اجتماعی نبودند ولی خیلی ظریف وارد این مسایل شده اند، دلیل این امر چیست؟
این مسئله به دو موضوع برمی گردد:یکی اینکه مبانی و خواستگاه ایشان عقلانی نیست(فقهی است). دوم اینکه ایشان تعاملات مختلفی با افراد متخصص در هر حوزه داشتند و با دغدغه های آنان آشنا بودند.مثلا امسال که سال جهاد اقتصادی از سوی مقام معظم رهبری اعلام شده است در همین آثار شهید مطهری می توان به دنبال این مسئله بود که نظام ارزشی در اقتصاد چیست و عدالت را چه بدانیم. انسان وقتی رشد پیدا می کند که بتواند استعداد های خودش را بارور کند و برای بارور شدن استعدادها باید آزادی وجود داشته یاشد. چرا شهید مطهری به جامعه سوسیالیستی انتقاد می کنند برای اینکه مسابقه ای بین آنها وجود ندارد تا حرکتی شکل بگیرد و مردم سالاری از نظر ایشان از متن عدالت به دست می آید.
*به عنوان بحث انتهایی می خواهم این سوال را مطرح کنم که چرا پس از انسانهایی مانند شهید مطهری، چنین افرادی در جامعه رشد پیدا نکردند؟
نمی توانیم بگوییم که اصلا وجود ندارد.در حوزه علمیه قم نسل جوانی می بینم که خیلی خوب رشد کرده اند و یا آقازاده ایشان محمد مطهری هم خیلی خوب کار کرده اند و از دقت نظر ایشان برخوردارند، اما نکته ای که در اینجا می توان مطرح کرد اینست که سیاستمداران ما زیاد با آثار شهید مطهری و امثال اینها آشنایی چندانی ندارند که این ضعف را باید برطرف کنند.
مثلا الان در جامعه امروز یکسری خرافات و سخنان غیراخلاقی مطرح می شود که متاسفانه از سوی هیجکس، حتی سیاستمداران ما نفی نمی شود و حتی گاهی اوقات چنین سخنانی از همین افراد شنیده می شود که جای تعجب دارد و نشان می دهد که آنان همراه با افزایش مسئولیت هایشان، از نظر رعایت مسایل دینی و اسلامی رشد نداشته اند که این معضل باید رفع شود و به این نکته توجه داشته باشیم که هر اندازه مسئولیت ما بالاتر برود از نظر اخلاقی باید دقت نظر بیشتری داشته باشیم و بدانیم چه می گوییم و در کجا سخن می گوییم.
